In dit webartikel worden mogelijke actierichtingen uitgewerkt voor het doel ‘Acceptatie van psychische klachten’. Dit doel hoort bij de maatschappelijke opgave: ‘De mentale druk op jongeren en jongvolwassenen neemt toe, met mogelijke gevolgen voor hun psychische gezondheid’. Andere doelen die voor deze opgaven zijn uitgewerkt zijn ‘Kennisontwikkeling mentale druk’ en ‘Mentaal gezond blijven’. Een beschrijving van de toekomstige ontwikkelingen rond de opgave worden beschreven in het webartikel ‘Wat is de opgave?’.
Dit webartikel is gebaseerd op de opbrengsten van een brede stakeholderbijeenkomst met (ervarings)deskundigen op het gebied psychische gezondheid, jongeren en jeugdzorg. Deze opbrengsten zijn verder aangevuld en verrijkt met literatuur en inspirerende en goede voorbeelden. De verschillende doelen voor deze opgaven zijn op basis van de stakeholderbijeenkomst geformuleerd. Per doel wordt geschetst wat er op dat gebied al gebeurt, wat eventuele andere of aanvullende opties zijn, en wie daaraan kan bijdragen.
Dit webartikel heeft tot doel om inzicht te geven in wat volgens stakeholders de belangrijkste actierichtingen zijn om met deze opgave om te gaan. Het geeft geen uitputtend overzicht van alle mogelijke handelingsopties.
Belangrijkste actierichtingen:
- Continu tegengaan van stigmatisering van psychische klachten door communicatie-activiteiten, zoals via landelijke en lokale campagnes en voorlichting.
- Inzetten van ervaringsdeskundigen om de drempel om hulp te zoeken voor jongeren met psychische klachten zo laag mogelijk te maken.
- Blijven inzetten op een inclusieve samenleving waarin jongeren en jongvolwassen met psychische klachten volwaardig mee kunnen (blijven) doen.
Bredere acceptatie van psychische klachten
In de Themaverkenning over de zorgvraag van de toekomst wordt gesignaleerd dat jongeren en jongvolwassenen steeds meer prestatiedruk ervaren. Dit heeft mogelijk gevolgen voor hun psychische gezondheid. Stress door prestatiedruk kan leiden tot een burn-out of andere psychische klachten, zoals angst, depressie, verslaving en slaapproblemen. Om te zorgen dat jongeren en jongvolwassenen met psychische problemen volwaardig mee (blijven) doen in de maatschappij, is maatschappelijke acceptatie noodzakelijk. Daarom is het van belang stigma’s en labels voor jongeren met psychische klachten en problemen tegen te gaan. Communicatiestrategieën, zoals campagnes en voorlichting door ervaringsdeskundigen, zijn hierbij een belangrijk middel. Het inzetten op een inclusieve maatschappij vraagt continue aandacht en inzet. Dit blijkt zowel uit de aanbevelingen van de geraadpleegde experts als de onderzochte literatuur. Hier liggen taken voor diverse organisaties, zoals de nationale overheid, gemeentes, patiënten- en belangenorganisaties, ervaringsdeskundigen, welzijns- en zorgorganisaties en media.
Doorbreken taboe via communicatieactiviteiten…
De geraadpleegde experts vinden het belangrijk om het taboe op psychische klachten en problemen te doorbreken. Dat betekent dat het maatschappelijk geaccepteerd is om niet (altijd) gelukkig te zijn, en dat psychische klachten even serieus worden genomen en even ‘normaal’ worden gevonden als lichamelijke klachten. Ook houdt dit in dat er gepersonaliseerde zorg is voor elke hulpvraag; zorg op maat die aansluit bij de beleving van het individu. Het verdwijnen van het taboe draagt bij aan een mentaal veerkrachtige jeugd, omdat het dan normaal en geaccepteerd is om over klachten te praten. Publiekscampagnes en goede voorlichting kunnen hieraan bijdragen. Er loopt al een aantal landelijke programma’s en projecten om stigmatisering tegen te gaan. Zo wordt onder andere vanuit het meerjarenprogramma Depressiepreventie van het Ministerie van VWS (Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport) sinds 2018 de publiekscampagne ‘Hey, het is oké, maak depressie bespreekbaar!’ uitgevoerd. Hier ging in 2016 de publiekscampagne ‘Omgaan met depressie’ aan vooraf. In het project Destigmatisering van Jeugdigen met Psychische Problemen wordt kennis gebundeld en voorlichtingsmateriaal ontwikkeld waarin jongeren en professionals vertellen over hun ervaring met stigmatisering in de jeugdhulp (1). Ook zijn er internationale samenwerkingen op dit gebied, zoals ‘Peer Learning Youth (workers), Mental health & Participation’ met betrokkenen uit Nederland en Finland, om kennis over stigma van psychische klachten te delen (2). Geraadpleegde experts geven aan dat het nodig is om continu in te zetten op zowel nationale als lokale campagnes en voorlichting. Dat kan een plek krijgen in huisartsenposten en ziekenhuizen, maar ook op middelbare scholen en het vervolgonderwijs (zie ook Gezonde schoolomgeving).
Doorbreken van taboe door communicatiestrategieën: een aantal voorbeelden
See me in Schotland
Het doel van het project SEE ME is het stigma rondom mentale (on)gezondheid en psychische problemen te verminderen en discriminatie tegen te gaan door jongeren te versterken. Om dit doel te bereiken, is het van belang dat er veranderingen plaatsvinden in de manier waarop de maatschappij tegenover psychische problemen staat, en in het huidig beleid en de uitvoerende praktijk.
De boodschap van het project is: ‘Mental health belongs to all of us’. Activiteiten die binnen het project plaatsvinden, zijn onder andere:
- Ondersteuning van leraren bij het benaderen van mentale gezondheid en discriminatie in de school.
- Het werken met peer educators (in de school).
- De campagne ‘It’s OK’, die gaat over dat het normaal is voor jongeren om psychische klachten te hebben.
Peer Learning Youth (workers), Mental health & Participation
In een samenwerkingsproject (peer learning) met negen Europese landen stond de vraag centraal hoe de participatie van jongeren met psychische problemen bevorderd kan worden door samenwerking tussen ervaringsdeskundige jongeren, jongerenwerk en de jeugd-GGZ (Geestelijke gezondheidszorg). De peer learning was een initiatief van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, in samenwerking met het Finse Ministerie van Onderwijs en Cultuur. Op een aantal seminars hebben de deelnemers via lezingen, workshops en werkbezoeken kennis en ervaringen uitgewisseld. Het ging om delen van praktijkvoorbeelden, aanbevelingen en tips voor gemeenten uit de peer learning (2).
Belangrijke lessen met betrekking tot stigmatisering zijn bijvoorbeeld:
- Stigma en discriminatie zijn barrières voor hulp zoeken, met name voor jongeren.
- Hoe groter het stigma door hulpverleners, hoe minder mensen geneigd zijn hulp te zoeken.
- Advies: vertel positieve verhalen, goede voorbeelden van mensen met psychische klachten. Laat zien dat ze ermee om kunnen gaan, dat ze een waardevol leven leiden. Dat beïnvloedt de algemene beeldvorming. Sociale media kan hier ook een positieve rol spelen (3).
…en ervaringsdeskundigen inzetten om jongeren te bereiken
Naast campagnes en voorlichting rond stigmatisering zijn er diverse communicatieplatforms die (laagdrempelige) ondersteuning bieden aan jongeren en jongvolwassen. Zij halen en brengen informatie via deze platforms. Hierbij worden ook ervaringsdeskundigen ingezet. Stigmatisering, ook onder professionals, kan zorgen voor angst of onzekerheid om problemen bespreekbaar te maken. Dat maakt het vragen om hulp moeilijker en kan de problemen verergeren. Jongeren krijgen vaak onnodig laat hulp bij psychische problemen. De geraadpleegde experts zien grote toegevoegde waarde van het inzetten van ervaringsdeskundigen om het taboe te doorbreken en jongeren op tijd ondersteuning en hulp te bieden. Naast tijdige hulp en ondersteuning gaat het ook om sociale participatie en ontmoeten. Sociale participatie geeft mensen met psychische problemen de kans om onderdeel uit te maken van een gemeenschap en deel te nemen aan alle aspecten van het leven. Als mensen zich verbonden voelen met anderen leidt dat tot positievere gevoelens, een verbeterd sociaal leven en verminderd risico op terugval en een verminderd aantal (gedwongen) opnames (4). Voor jongeren, jongvolwassen, jeugdorganisaties, onderwijs, werk, zorgprofessionals en overheden ligt er de komende jaren een rol om samen te blijven inzetten op de acceptatie van psychische klachten, en er voor te zorgen dat jongeren en jongvolwassen volwaardig mee kunnen (blijven) doen. Zo kan er toegewerkt worden naar een inclusieve samenleving (5).
Laagdrempelig bereiken van jongeren met een hulpvraag: een aantal inspirerende voorbeeldenMind Young Eerste Hulp bij Mentale gezondheid |
Acceptatie van psychische klachten: welke actierichtingen zijn er en wie speelt daarbij een rol?
| Wat zijn handelingsopties/actierichtingen? | Wie kan daarbij een rol spelen? |
|---|---|
|
Inzetten op publiekscampagnes voor normalisering van psychische klachten en problemen |
|
|
Opzetten van (meer) lokale campagnes in ziekenhuizen, huisartsenposten en scholen |
|
|
Starten discussie over mentale druk op school en thuis en de acceptatie van ongelukkig zijn |
|
|
Meer onderzoek doen naar (het vóórkomen van) stigma’s onder jongeren met psychische klachten |
|
|
Meer bekendheid genereren voor online platforms en diensten om jongeren met psychische klachten beter te bereiken |
|
|
Zorgen voor structurele inzet van ervaringsdeskundigen voor voorlichting |
|