Blijvende aandacht nodig voor antibioticaresistentie, klimaatverandering en dalende vaccinatiegraad

Antibioticaresistentie en klimaatverandering zijn bekende bedreigingen voor onze volksgezondheid. Ook op mondiale schaal worden deze twee ontwikkelingen gezien als belangrijke risico’s voor instabiliteit, met een gemiddeld tot hoge waarschijnlijkheid en impact (zie figuur). Antibioticaresistentie en klimaatverandering hebben momenteel een relatief klein effect op de volksgezondheid in Nederland, maar kunnen potentieel wel een groot effect hebben in de toekomst als deze ontwikkelingen niet goed opgevangen zouden worden. Een mogelijk gevolg van toenemende antibioticaresistentie is dat infecties in de toekomst niet meer goed behandeld kunnen worden. Dit kan grote gevolgen voor onze volksgezondheid hebben. Er is al veel beleid ingezet om dit te voorkomen. Dit beleid richt zich op het verminderen van de verspreiding van resistentie bacteriën en op het verminderen van het gebruik van antibiotica, zowel bij mensen als bij dieren. Ook wordt er ingezet op de ontwikkeling van nieuwe antibiotica. Antibioticaresistentie in Nederland wordt ook beïnvloed door wat er in het buitenland gebeurt. Daarom is het van belang continu in de gaten te houden hoe het probleem zich ontwikkelt, en is zowel een nationale als internationale aanpak nodig. Door de vergrijzing zullen er in de toekomst meer mensen verplaatst worden tussen verschillende zorginstellingen. Dit verhoogt het risico op verspreiding van resistente bacteriën. Ook het feit dat mensen steeds meer gaan reizen draagt bij aan verdere verspreiding (zie ook het verdiepende webartikel over antibioticaresistentie).

Ook voor de dreigende effecten van klimaatverandering is al langere tijd aandacht. Het goed inzetten van groen en water in de leefomgeving om deze effecten op te vangen blijft hierbij van belang, zeker omdat groen en water in stedelijke gebieden onder druk kunnen komen te staan door de verdergaande verstedelijking. Door klimaatverandering kan de verspreiding van ziekteverwekkers en allergenen toenemen. Ook leidt het tot meer hittestress. Vooral ouderen en andere kwetsbare groepen zoals jonge kinderen, mensen met luchtwegaandoeningen en mensen met hart- en vaataandoeningen zijn hier gevoelig voor. Door de vergrijzing zal het belang van hittestress als volksgezondheidsprobleem in de toekomst toenemen.

Een derde bekend probleem dat blijvende aandacht verdient, is de dalende vaccinatiegraad. Nederland zit nu voor de eerste en tweede vaccinatie voor bof, mazelen en rode hond (BMR Bof, mazelen, rodehond (Bof, mazelen, rodehond)) onder de norm van 95% van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO World Health Organization (World Health Organization )). Een dalende vaccinatiegraad vergroot het risico op toekomstige uitbraken. Dit risico is het grootst voor mazelen omdat dit een zeer besmettelijke ziekte is, met kans op ernstige gevolgen. Eenzelfde daling is zichtbaar voor andere vaccinaties in het Rijksvaccinatieprogramma.

Nieuwe technologie heeft mogelijk negatieve effecten op de volksgezondheid

Naast bekende bedreigingen komen er ook verschillende nieuwe ontwikkelingen op ons af, die mogelijk een effect hebben op de volksgezondheid. Een aantal daarvan heeft te maken met technologie. Zo is het voorstelbaar dat langdurig verblijf in een virtuele werkelijkheid psychische en lichamelijke problemen kan veroorzaken. Hier hebben we nu nog geen goed zicht op. Als er in de toekomst meer 3D-geprinte producten worden gebruikt, kan dit mogelijk gevaren voor de volksgezondheid opleveren. Door de decentralisatie van productie kan de overheid burgers minder goed beschermen tegen onveilige situaties en inferieure producten. Centrale kwaliteitscontrole is dan lastiger. Dat geldt zowel voor de controle op het productieproces als op het eindresultaat. Tijdens het smelten van grondstoffen en tijdens het printen kunnen er giftige stoffen vrijkomen en het eindproduct kan gebreken vertonen, waardoor het onveilig is.

Het is bekend dat veelvuldig gebruik van koptelefoons bij een hoge geluidssterkte schade kan toebrengen aan het gehoor. Daarnaast is aangetoond dat het langdurig kijken naar schermen leidt tot lichamelijke problemen, zoals bijziendheid, en een verstoord bioritme en slaapproblemen door ‘blauw licht’. Door de verdergaande digitalisering is het waarschijnlijk dat we in de toekomst steeds meer gebruik zullen maken van schermen. Dit kan dus een negatief effect op hebben op de volksgezondheid. Het is nu echter nog niet duidelijk hoe groot die impact zal zijn.

Meer medicijnresten, microplastics en nanodeeltjes in ons milieu

Door de vergrijzing zullen er in de toekomst meer medicijnen gebruikt worden. Dit zal leiden tot meer medicijnresten in het oppervlaktewater. Deze worden namelijk slechts gedeeltelijk verwijderd bij de zuivering van afvalwater. Er is nog weinig bekend over de gevolgen hiervan voor de volksgezondheid. Door toenemend gebruik van plastics zullen er ook steeds meer microplastics in het oppervlaktewater en op andere plekken in de leefomgeving komen, zoals de voedselketen. Dit kan nieuwe, nu nog onbekende, gezondheidsrisico’s met zich meebrengen, zeker ook omdat plastics nauwelijks afbreken en er vele additieven aan worden toegevoegd.

Voor de toekomst wordt ook een verdere groei van toepassingen van nanotechnologie verwacht. Hierbij kunnen nanodeeltjes vrijkomen in het milieu. Het is echter niet duidelijk wat hiervan de gevolgen zijn. Er is wel kennis over de schadelijkheid van sommige nanomaterialen. Slecht oplosbare nanodeeltjes kunnen bij inademen bijvoorbeeld leiden tot lokale ontstekingen in de longen. Sommige deeltjes kunnen in de bloedbaan belanden en zich ophopen in organen als de lever en de milt. Ook is bekend dat bepaalde soorten nanovezels asbestachtige reacties kunnen veroorzaken. Er is echter weinig inzicht in de werkelijke blootstelling van mensen aan nanodeeltjes, waardoor de impact op de volksgezondheid nu niet te bepalen is.